Llojet e Epilepsise

Epilepsia është një prej sëmundjeve më të shpeshta në neurologji. Ajo i takon grupit te sëmundjeve konvulsive, e cila manifestohet me ngërçe të muskujve dhe ndryshim të furishëm të vetëdijes. Emërtimi i sëmundjes vjen nga fjala greke ‘epilepsi’ që nënkupton sulmin. 

Disa prej llojeve të epilepsisë janë: 
1. Grand mal: ataku ose sulmi i madh, shfaqet pas zbrazjes abnormale elektrike të korës së trurit e cila manifestohet me humbje të shpejtë të vetëdijes, shtangim të muskujve të trupit dhe shkumën në gojë. 
Shpesh në fazën e atakut i sëmuri ka urinim të pakontrolluar. Pas kësaj, pacienti është pa vetëdije dhe zgjohet gradualisht. Për një kohë ndihet konfuz dhe i përgjumur. 

2. Petit mal: sulme të vogla, më të shpeshta te fëmijët e vegjël. Fëmija ³ sëmurë rëndom ka shumë sulme gjatë 24 orëve. Sulmet ndodhin më shpesh në mëngjes dhe gjatë aktivitetit fizik. Atakun e karakterizon pamja e shtanguar dhe dridhjet kohëshkurtra të muskujve (rëndom të fytyrës ose ekstremiteteve). I sëmuri nuk e humb vetëdijen, por meqenëse ndonjëherë vjen deri të çrregullimi i të folurit merr pamjen sikur ka humbur vetëdijen. 

3. Epilepsia psikomotore: Zakonisht te adultet, ndonjëherë ngatërrohet me psikozën. Karakterizohet me sjellje të përsëritura jonormale (ndryshime psikike, automatizmi-lëvizje të pakontrolluara të ngacmimeve ose veprimet si zhveshja dhe veshja). 
Të sëmuret herë nuk janë të qetë, por agresive. Personi është i dezorientuar ndaj vetvetes, personave tjerë, kohës dhe hapësirës. 

4. Status epileptikus: Ataku ³ zgjatur ose i përsëritur. Zgjat se paku 30 minuta. E rrezikon jetën dhe çdo herë në një masë të caktuar e dëmton edhe trurin. 

Shkaktaret e epilepsisë 
- Çrregullimet e sistemit nervor qendror (çrregullimet natyrale gjatë zhvillimit, infeksionet, neoplazmat, sëmundjet e enëve të gjakut, sëmundjet e lindura të cilat shkaktojnë dëmtimin e trurit). 
- Çrregullimet metabolike 
- Lëndimet e kokës 
- Temperatura e lartë 
- Përdorimi pa masë i alkoolit ose drogave 
- Stresi emocional 
- Epilepsia idiopatike (baza ose substrati trashëgues) 

Simptomat: 
1. Aura-nënkupton vërejtjen, parandien, sikur halucinacion i zërit dhe shikimit, ndjenja e erës së çuditshme ose shijes, ndjenja e shtangimit, mundimit të barkut e cila zgjatë disa sekonda. 
2. Humbja e vetëdijes 
3. Shtangimet e muskujve dhe lirimi në çdo 15 deri 20 sekonda. 
4. Gulçim pas atakut dhe apatia 
5. Ndonjëherë dhimbja e kokës. 

Ndihma e parë 
1. Të sigurohet kalueshmëria e rrugëve të frymëmarrjes me rrotullimin anësor në pozitë të krahut. 
2. Të sigurohet qëi  sëmuri të mos e godasë kokën në bazë të fortë, nën kokë vendoset ndonjë mjet i butë (jastëk, batanije etj) 
3. Lirohet rripi dhe kravata 
4. Largohet e gjithë ajo që mund ta lëndoj të sëmurin në rrethinën e tij. 
5. Thirret ndihma e shpejtë 
6. Gjithmonë pritet në vendin e ngjarjes që i sëmuri të kthehet në vetëdije ose deri sa të vijë ndihma e shpejtë. 

Ndihma e shpejtë nuk nevojitet: 
* Nëse ataku ka kaluar brenda 5 minutave 
* Nëse nuk ka sulme të reja 
* Nëse i sëmuri nuk është i lënduar gjatë rënies 

Veni re? 
* Në atak, gjuha nuk preket pasi mund të lëndohet pas ngërçeve të muskujve të fytyrës ose nofullës 
* Nuk tentohet me forcë të ndërpriten ngërçet 
* Vendosja e sendeve metalike në dorë si p.sh. çelësave nuk ka arsyetim mjekësor 
* Nuk vendoset asgjë në gojë (p.sh. luga, shpatulla etj.) 
* Nuk i jepet pacientit kurrfarë lëngu në gojë në fazën e atakut. 
Shumica e fëmijëve me epilepsi, prej tyre rreth 90%, shkojnë në shkollë dhe mund të inkuadrohen në çerdhe. Është me rëndësi që prindërit ose kujdestari ta informojnë ekspertin për praninë e sëmundjes që të ketë kujdes e në rast nevoje të reagohet me kohë. 

Si ta konstatoni se a është personi pa vetëdije? 
Nëse hasni në personin i cili nuk lëviz është i shtrirë ose në praninë tuaj papritur është shtrirë në tokë, lehtas e tronditni në krah ose drejtoni disa pyetje, psh: “Çka ka ndodhur? A po më dëgjon? Si quheni?” 
Te humbjet sipërfaqësore, i pavetëdijshmi mund të lëvizë disa pjesë të trupit ose të vjellë. Nëse nuk ka kurrfarë reaksioni, atëherë personi është në gjendje të humbjes së thellë të vetëdijes (koma). 

Veprimet 
* Thirrni mjekun për ndihmë, nëse është e mundur, sa më shpejtë pa humbur kohë. 
* Kontrolloni frymëmarrjen, qarkullimin dhe sipas nevojës filloni me veprimet e ringjalljes. 
* Nëse i pavetëdijshmi merr frymë, kthejeni në pozitë të krahut. Herë-herë kontrolloni frymëmarrjen. 
* Mbuloje të pavetëdijshmin që të evitoni ftohjen. 
* I pavetëdijshmi guxon të transportohet vetëm në pozitë të shtrirë (në krah) 
* MOS tentoni të pavetëdijshmit t’i jepni ushqim ose pije. 
* MOS e leni të pavetëdijshmin pa mbikëqyrje. 

Simptomat dhe ekzaminimet 
1. era (si e acetonit, alkoolit, dheut të lagësht, urinës) 
2. lagështia e lëkurës 
3. shenjat e lëndimit (njolla elektrike, gjakderdhja, gjurmët e injeksioneve) 
4. tonusi i muskujve (hemipareza, hemiplegjia) 
5. përgjigjja ndaj ngacmimeve të dhembjes-shpimi (hemipareza, hemiplegjia) 
6. shenjat meningjeale 
7. frymëmarrja 
8. bebëza e syrit (shikimi në drejtim të lëndimit: ICV; mioza: morfina, gjakderdhjet ne pons; midriaza: atropin) 
9. pulsi, TA, (kriza hipertenzive, shoku) 
10. abdomeni (prania e defanses) 
11. Babinski dhe reflekset e tjera: reaksioni ndaj dhembjes 
12. gjaku të ekzaminohet me traken – Glukohemotest 

Pozita e dëshirueshme: pozita e të pavetëdijshmit (pozita në krah) 

Ndihma urgjente mjekësore: 
1. infuzioni 500mL tretje infuzive 1 gtt/sek 
2. terapia simptomatike, kontrolli i funksioneve vitale 
3. terapia e diferencuar nëse dihet shkaktari 

Trajtimi i mëtejshëm 
* Derisa jeni duke pritur autoambulancën regjistroni shenjat vitale. 
* Shikoni për shenja të traumës. 
* Gjatë transportit të keni kujdes për funksionet vitale: frymëmarrjen dhe punën e zemrës (mjeku ose infermierja).